#5 Święte litery- Protokół królewski

Witam, wracam po krótkiej przerwie. Dzisiaj opiszę coś moim zdaniem ciekawego, a pozwalającego sprawdzić wcześniej nabyte umiejętności. Czym jest królewski protokół? Jest to pełna tytulatura faraonów. W skład tytulatury wchodziło pięć wielkich imion oraz dodatkowe epitety umieszczane na reliefach i malowidłach przed kartuszami. Zwykle miały one oddawać swoisty manifest programowy władcy.

W celu ułatwienia lekcji zamieszczam link w którym znajdziemy słownik egipsko-angielski. Będzie nam bardzo pomocny. Proszę zwrócić uwagę na transliterację. Lekko odbiega od tej, którą przedstawiłem we wpisie o fonogramach.

http://hieroglyphs.net/0301/cgi/pager.pl?p=16


Imiona królewskie:

• Najstarsze - "Horusowe"
• Nebty - "Dwu Pań"
• "Złotego Horusa"
• Prenomen - "nesuit-biti"
• Nomen - "Sa-Ra"
• Neb Taui - pan obydwu krajów
• Nefer Neczer- dobry bóg

Pod lupę weźmiemy oczywiście najsłynniejszego faraona. Młodego Tutanchamona. Wezmę pod uwagę dwa najczęsciej używane tytuły czyli nomen i prenomen:

Teraz rozczytam dla Was Nomen(sami możecie korzystać ze strony wyżej):

imn tut 'nh/anch

imn - Amon
tut - wizerunek
'nh - życie/żywy

żywy wizerunek Amona - jak widać czytając hieroglify zdanie jest zbudowane w ten sposób: Amona wizerunek żywy. Na pierwszy rzut oka widać, że szyk zdań egipskich jest odwrotny do naszego.

Teraz Prenomen:

r' hpr.w nb

hpr czyli istota ma tutaj liczba mnogą "| | |" czyli hpr.w czytamy heperu
nb - pan

Ra istot pan - Pan istot [boga] Ra. W nawiasach kwadratowych będę zawsze pisał tzw. słowa których trzeba się domyślać, nie są piśmienne a często trzeba je dodać dla poprawnego znaczenia zdania.

Po przeczytaniu wpisu już wiecie co to naprawdę znaczy Tutanchamon, albowiem egipskie imiona były czymś więcej niż są teraz imiona dla nas. Były czymś unikatowym, magicznym. Same hieroglify były traktowane jako świętość i oprócz znaczeń językowych miały też swoje znaczenie mistyczne.

Na koniec małe wyzwanie dla czytelników. Poniżej zamieszczę rysunek sporządzony przeze mnie. Wpiszcie w komentarzach rozszyfrowane znaczenie tego słowa oraz kogo dotyczyło. Pierwsza osoba dostanie ode mnie swoje własne imię egipskie, zapisane ozdobnie. Będzie to imię magiczne a nie dosłowne tłumaczenie z polskiego na egipski.

Pamiętajcie o stronie podanej wyżej. Powodzenia!

• 
  

Muzeum Archeologiczne w Poznaniu

Witam, wracam po dłuższej przerwie w pisaniu.

W tę sobotę wpadłem z moją lubą do Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. Muszę przyznać, że jestem pod wrażeniem tego co poznańskie muzeum oferuje w zakresie egiptologii. Miałem przyjemność oglądać stała ekspozycję o tytule: "ŚMIERĆ I ŻYCIE W STAROŻYTNYM EGIPCIE".

"Galeria Egipska w Muzeum Archeologicznym powstała dzięki współpracy z Muzeum Egipskim i Zbiorem Papirusów w Berlinie oraz Państwowym Muzeum Sztuki Egipskiej w Monachium." Jak możemy wyczytać ze strony www muzeum. Są to organizacje poważane i ich udział oraz naszych polskich egiptologów uczyniła tę wystawę czymś wyjątkowym.

Wchodząc do sali moim oczom ukazało się coś pięknego: odwzorowane malunki naścienne z grobowca Tutanchamona. Od razu przypomniała mi się interpretacja tych malunków, przeczytałem też kilka inskrypcji m.in.: tytuły królewskie Tutanchamona. Po krótce: malowidła przedstawiają ceremonię "otwarcia ust" czyli ożywienia zmarłego. Rytuału tego dokonuje Aj, następca młodego faraona. Wszystko obserwują jego poddani. 

Zamieszczam oryginalne malunki:

Następnie przeszedłem do sali w której znajdowało się wiele zabytków wczesnego i średniego państwa egipskiego. Wazy, biżuteria, figurki uszebti i inne przedstawienia ludzi.

Moją szczególną uwagę przykuły sarkofagi dwóch egipskich kobiet oraz mumia jednej z nich:

Jednak rzecz, która zrobiła na mnie największe wrażenie to dwa papirusy:

Pierwszy to papirus Taatum, należy on do zespołu trzech papirusów wykonanych dla członków rodziny żyjącej na początku Okresu Ptolemejskiego. Papirus ten jest ilustracją do 125 rozdziału "Księgi Umarłych". Sceny "psychostasis"(ważenia duszy), będącej egipskim odpowiednikiem Sądu Ostatecznego. Ukazuje ona Ozyrysa władcę zaświatów i sędziego umarłych, ku któremu zmierza umarła Taatum (w białej szacie z uniesionymi rękoma). Prowadzi ją bogini Maat, uosabiająca ład, sprawiedliwość i porządek. Na wadze umieszczane jest z jednej strony serce a z drugiej pióro prawdy Maat. Gdy serce jest lżejsze od pióra to dusza idzie do krainy Ozyrysa, w przeciwnym razie-gdy jest zbyt ciężkie od grzechów- zostaje zjedzona przez potwora z głową krokodyla.

Drugi papirus to papirus grobowy Szedmut. Przedstawia fragment kompozycji Amduat("o tym co jest w zaświatach"). Przedstawia on ostatni etap podróży(12. godzina w nocy) barki boga słońca Ra(z głową barana, zakończoną dyskiem słonecznym).

Na wystawie znajduje się wiele pięknych dzieł z okresu świetności Egiptu i jest ich na tyle dużo, że ciężko byłoby je opisać w jednym wpisie, Gorąco zachęcam do odwiedzenia tego muzeum jak i innych polskich o tej tematyce, bo naprawdę jest co oglądać. Nie chciałem psuć niespodzianki, więc opisałem tylko kilka z wielu zabytków.

Do następnego razu! Teraz wracam do codziennego dodawania jednego wpisu. :)

#4 Święte Litery - Rodzaje, l. mnoga

Jako, że mam trochę czasu to napiszę dzisiaj drugi post o hieroglifach. Omówię tu to co wyżej podałem w temacie wpisu.

W języku egipskim istnieją dwa rodzaje: męski i żeński. Ten pierwszy nie wyróżnia się niczym szczególnym. Natomiast rodzaj żeński kończy się na .t(bochenek chleba).

1) sn - brat

2) sn.t - siostra

3) pr - dom

4) nh.t - drzewo

Jak widać nie wszystkie wyrazy mają taki sam rodzaj jak w j. polskim np.: drzewo. Mimo wszystko większość jest podobna. 

W języku egipskim występują trzy liczby: pojedyncza, podwójna(dualis) i mnoga. A o to końcówki liczb:

Końcówka determinująca liczbę występuje zawsze na końcu słowa, które określa. Należy pamiętać o stosowaniu determinatywów w słowach!

w w rodzaju męskim jest zwykle pomijane, Determinatywem liczby mnogiej są trzy pionowe kreski " | | | " i zwykle to one określają liczbę mnogą.

To taki dodatek do poprzedniego wpisu. Jutro postaram się napisać dokładny wpis o tworzeniu zdań. Będzie już dużo przykładów. Teorie na razie zostawimy w spokoju i pokażę trochę praktyki, bo z niej najlepiej się uczy zagadnień, które już omówiłem.

Pamiętajcie żeby pisać komentarze. Wtedy będę wiedział o czym pisać, czy pisze dobrze oraz będę mógł udzielić pomocy. 

Pozdrawiam czytelników!

#3 Święte Litery - Determinatywy i Wymowa

Witam,

dzisiaj poruszę dwie kwestie. Pierwsza jest niezwykle istotna: determinatyw. Co to jest? To trzeci typ znaków stosowany w hieroglificznym piśmie . Odgrywa bardzo ważną rolę: determinuje znaczenie wyrazu po którym został postawiony.

Dla porządku i w celu zrozumienia zagadnienia od razu podam listę najczęściej używanych determinatywów:

Od razu przejdę do praktyki by pokazać znaczenie tych znaków. Dla przykładu weźmy słowo prt. Ma ono dwa znaczenia: "ziarna" i "zima". Dla odróżnienia obydwu musimy zastosować determinatyw. Pamiętamy o kolejności czytania, którą podałem w pierwszym wpisie.

Zima:

Plan domu oznacza pr, usta + bochenek to rt. Widać tu tendencje to zdwajania znaków w celu wzmocnienia słowa. Razem dają słowo prt. Dla ukazania tego iż jest to pora roku stosuje się determinatyw mający kojarzyć się ze słońcem, światłem bądź czasem. 

Ziarna:

Pierwsze trzy znaki oznaczają to samo co wyżej: prt. Jednak od razu rzucają się w oczy następne trzy znaki, Użyte dla rozwiania wszelkich wątpliwości związanych ze znaczeniem tego słowa. Przyjrzyjmy się im. Determinatywy przedstawiające narzędzie rolnicze oraz piasek. Od razu kojarzą nam się z rolnictwem. Teraz rzućmy okiem na trzy pionowe kreski pod "piaskiem". Oznaczają one tyle co "liczba mnoga".

Dzięki dwóm ww przykładom widzimy, że rola determinatywów jest bardzo istotna w zapisie hieroglificznym. Ułatwia zrozumienie tekstu i rozwiewa wszelkie wątpliwości co do znaczenia.

Jeśli poznaliśmy już trzy podstawowe typy znaków to widzimy, że jest to system bardzo przemyślany i dający dużą swobodę pisania przy dość niskiej liczbie dostępnych znaków.

Domyślam się, że widząc zlepki spółgłosek zastanawiające jest to w jaki sposób przeczytać coś takiego. Prawdopodobnie Egipcjanie odmieniali słowa tylko w mowie. W tym celu mogli w różny sposób "wstawiać" samogłoski między spółgłoski. Niestety z zapisu hieroglificznego możemy odczytać tylko spółgłoski. Przyjęło się kilka prostych zasad czytania. Myślę, że zamiast drążyć temat przejdę do sedna i poniżej  wypisze kilka słów które pozwolą łatwo przyswoić fonetykę tego języka. Inne słowa czyta się analogicznie, nie ma żadnych wyjątków od zasady.

s3 - "sa"

wrs - "weres"

prt - "peret"

nfrt - "neferet"

mn - "men"

shtp - "sehetep"

nbt - "nebet"

'nh - "anch/ankh"

hn' - "hena"

'D' - "adża"

r' - ra

Hb - "heb"

'mn tut 'nh - "amen/amon tut anch/ankh" Tutanchamon - "żywy wizerunek Amona"

kmt - "kemet" Egipt - "czarna ziemia"

Myślę, że podstawy zapisu zostały omówione, więc następnym razem zajmę się gramatyką:osoby, liczba mnoga, szyk zdania itd.

#2 Święte Litery - Logogramy, fonogramy czyli pierwsze słowa

W piśmie hieroglificznym rozróżniamy trzy formy zapisu:

1. typ logogram- czyli przedstawienie zapisu całego słowa za pomocą jednego znaku,
2. typ fonogram- czyli przedstawienie dźwięku mowy,
3. typ determinatyw- czyli pozwalający sprecyzować znaczenie słów.

Istotną cechą systemu jak i większości pism semickich jest to, że zapisuje się tylko spółgłoski, bez samogłosek. Rdzenie słów są zwykle trójspółgłoskowe i w zasadzie nieodmienne. Fleksja czyli odmiana prawdopodobnie polegała na różnym "wstawianiu" samogłosek między spółgłoski przy wymowie. Np.: słowo piękny piszemy nfr a wypowiadamy "nefere", lub "nefre".

W klasycznym średnioegipskim zapisie języka wyróżniamy 24 spółgłoski. Aby podać ich wartość stosuje się tzw. transliterację, używając nowożytnych znaków alfabetu i specjalne znaki diakrytyczne (kropki, kreski, łuki, odwrócone daszki).

LOGOGRAMY

Najprostsza forma logogramu to taka, w której słowo jest przedstawione dosłownie jako wyobrażenie istoty, przedmiotu lub rzeczy, którą ma realnie oznaczać.

a) przedstawia słońce może oznaczać- "słońce" r' lub "dzień" hrw

b) poziomy rzut domu oznacza- "dom" pr

c) przedstawia ludzką twarz- "twarz" hr

d) para nóg, przedstawia wszelkie czynności związane z chodzeniem- "iść" iw

Zapis oparty wyłącznie na logogramach byłby bardzo niepraktyczny i wymagałby stosowania tysięcy znaków. Do tego niektórych słów nie można by wyrazić w ten sposób. Dlatego stosowano także fonogramy.

FONOGRAMY

Fonogramy powstały w celu zapisywania zapożyczeń fonetycznych. W procesie tym logogramy używane są do zapisywania słów lub ich części, z którymi nie muszą być związane znaczeniowo, ale mają tą samą strukturę spółgłoskową:

1) logogram oznaczający "usta" r mógł zostać użyty jako fonogram o wartości r do zapisu słowa "do, w kierunku, ku" lub jako fonem r do zapisu słowa 2) rn "imię"

3) logogram oznaczający pr "dom" został użyty w 4) jako fonogram o wartości pri "iść, chodzić"

Widać, że system ten działa trochę jak rebus. Fonogramy występują jako znaki jedno-, dwu- i trójspółgłoskowe.

Poniżej zamieszczamy spis większości fonogramów i ich wartości. Już przy ich użyciu możemy pisać nasze pierwsze słowa.

Jednospółgłoskowe:

Dwuspółgłoskowe:

Trójspółgłoskowe:

I pierwsze słowo:

nbt "kobieta"- Użyliśmy tutaj dwóch fonogramów pierwszy o wartości nb drugi o wartości t  możecie to sprawdzić w spisach fonogramów wyżej.

Myślę, że ten długi i wyczerpujący wpis chociaż trochę rozświetlił spojrzenie na hieroglify. A następnym razem: determinatywy czyli znaki ułatwiające interpretację tekstu oraz bonus czyli wymowa. Rzucimy okiem jak czytać zlepki spółgłosek jak nbt czy nfr.

#1 Święte Litery - Przedmowa

Witam!

Święte litery to oddzielna tematyka w moim blogu, chciałbym dać możliwość czytelnikom poznania pisma i języka starożytnych Egipcjan. Według mnie jest to coś fascynującego czytać coś, co napisano 4 tys. lat temu przez inną cywilizację. Chciałbym to umożliwić innym.

Odmiana jaką chcę się zająć to klasyczny hieroglificzny język średnioegipski. Uniwersalny- większość tekstów powstała właśnie w tym języku.

Dla porządku i zaspokojenia ciekawości podaje oś czasu na której zaznaczono poszczególne etapy rozwoju języka egipskiego:

Warto tu wspomnieć o piśmie demotycznym i koptyjskim, są to ostatnie formy języka egipskiego, odchodzące już od obrazkowości pisma.

Ale teraz zajmiemy się już pismem średnioegipskim. Znaki hieroglificzne mają w znacznej mierze "ikoniczny", czyli "obrazkowy" charakter. Co prawda niektóre są wizerunkami przedmiotów czy obiektów, które dziś trudno rozpoznać, ale większość z nich to wyrażenia łatwo rozpoznawalne np. ręka-siła, słońce-dzień itd.

Jednak nie dajcie się zmylić. Pismo to nie jest rodzajem prymitywnego pisma obrazkowego. Wprost przeciwnie, jest to niezwykle złożony, rozbudowany i kompletny system zapisu, zdolny przekazać tego samego rodzaju złożone treści co nasz alfabet, ale w odmienny sposób.

Należałoby zacząć od tego jak zbudowana jest kompozycja w której zapisywano hieroglifami. Niewątpliwie jest to ciekawa sprawa, bo pismo egipskie można czytać na 4 sposoby:

• pionowo- z prawej do lewej,
• pionowo- z lewej do prawej,
• poziomo- z prawej do lewej
• poziomo- z lewej do prawej.

Od razu nasuwa się pytanie: "A więc jak mam czytać/pisać dany tekst?".

Sprawa jest w sumie dość prosta. Tekst czytamy od strony w którą "patrzą" hieroglify. Widać to szczególnie przy znakach, które mają wyraźnie zaznaczony przód i tył-szczególnie przedstawienia zwierząt i ludzi. Znaki grupowano w imaginacyjne kwadraty lub prostokąty, by stworzyć zrównoważoną kompozycję całości i zminimalizować możliwość szpecących pustych przestrzeni. Poniżej zamieszczam rysunek na którym w przejrzysty i przystępny sposób ukazano sposób rozczytywania znaków. Proszę o zapoznanie się z zasadami kolejności czytania dla tych osób, które pragną się zgłębić w temat. 

Numerki oznaczają kolejność czytania:

W tym miejscu kończę dzisiejszy wpis. W kolejnym rozpocznę podstawy czyli głoski, pierwsze słowa, podstawy gramatyki.

#2 Trudne początki - Egipt przed faraonami cz.1

Pierwsi ludzie pojawili się w Egipcie już w dolnym paleolicie, około 400-300 tysięcy lat temu. Znaleziono tam ślady ludów utrzymujących się z łowiectwa. Ludzie ci osiedlali się głownie na terenach Sahary. Tereny te były wtedy mniej nieprzyjazne dla człowieka i dzięki większej wilgotności klimatu umożliwiały egzystencję roślinom i zwierzętom- a więc także ludziom.

Pod koniec środkowego paleolitu (80-70 tys. lat temu) stopniowe osuszanie się klimatu i wysychanie Sahary zmusiło wędrownych myśliwych do opuszczenia tych okolic i przejście bliżej Nilu.

Sytuacja zmieniła się nieco u schyłku paleolitu (21-12 tys. lat temu). W Górnym Egipcie-od Isny po Wadi al-Kabbanijję koło Aswanu- można znaleźć liczne ślady znaczące o łowiectwie,  zbieractwie, a także o rybołóstwie. Wtedy powstawały pierwsze ryty naskalne.

W połowie X tysiąclecia p.n.e. Pustynia Libijska zaludnia się ponownie, kiedy klimat znów staje się wilgotny, a warunki naturalne bardziej sprzyjające. Początkowo ludzie przebywają tam tylko w porach deszczowych, jednak z czasem obserwując dogodne warunki, zaczynają się tam osiedlać na stałe. Okres ten do początków V tysiąclecia p.n.e. nazywamy paleolitem saharyjskim.

Nowi osadnicy prowadzą odmienny tryb życia od poprzedników z paleolitu. Zaczynają udomawiać bydło, będące źródłem żywności i skór.  Używano narzędzi zrobionych z krzemienia. Południową część egipskiej  ziemi zaczęto uprawiać nieco później niż na północy. Około połowy V tysiąclecia p.n.e. w Egipcie  pojawia się kultura badaryjska. Nie wiadomo skąd przybyli jej pionierzy, wiemy natomiast, że w badaryjskiej ceramice i narzędziach zaznaczają się związki z Saharą, ale równie dobrze można wskazać elementy powiązane z Nubią i Sudanem. W kulturze badaryjskiej odnaleziono ślady hodowli owiec i kóz. Znajdziemy też zwyczaje związane z grzebaniem zmarłych. Do grobów wkładano całe wyposażenie domu Egipcjanina: figurki i ozdoby z kości, niekiedy łupkowe palety kosmetyczne, naczynia ceramiczne, zdarzały się nawet wyroby wykonane z miedzi.

Poniższy posążek ukazuje ciekawą tendencję do uwydatniania części intymnych kobiety. Możliwe, że miało mieć to jakąś funkcję religijną lub magiczną. W wczesnej sztuce na całym świecie widać było fascynację kobiecym ciałem

Tu ciekawa strona gdzie zestawiono większość znalezisk kultury badaryjskiej:

http://www.ucl.ac.uk/museums-static/digitalegypt//badari/badarian.html



PS: w następnej części opowieść o Egipcie Predynastycznym, kulturze nakadyjskiej i formowaniu się państwa egipskiego.

#1 Trudne początki - Rolnictwo czyli przetrwać na pustyni

Praktycznie cały obszar Egiptu jest pustynią- o tym wie chyba każdy. Tak samo jak każdy wie, iż cywilizacja ta żyła tylko dzięki łasce bądź niełasce Nilu. 

Na szczęście Nil wylewał zawsze o tej samej porze roku na przełomie czerwca i lipca. To pozwalało na dobre zaplanowanie cyklu siewu i zbiorów, ale przede wszystkim umożliwiało budowę całej sieci kanałów irygacyjnych pozwalających na zamienienie bezwartościowej pustyni w raj dla roślin uprawnych.

Podczas wylewu (czerwiec/lipiec) Nil obficie wylewał nanosząc na ziemię życiodajny muł. Woda nawadniała pola, wzbogacała glebę o sole mineralne przygotowując podkład do dalszej pracy. Gdy pod koniec września woda opadała- do akcji wkraczali rolnicy. Żniwa odbywały się w marcu i kwietniu.

Aby nawadniać glebę podczas suchej pory, Egipcjanie budowali skomplikowane sieci kanałów irygacyjnych. Kanały te pozwalały również na powiększenie terenów zalewanych przez Nil. Kanały musiały być regularnie oczyszczane by nie zatkać się przez muł.

Glebę położoną dalej od brzegu rolnicy spulchniali za pomocą pługa składającego się z lemiesza i dwóch krów. 

Rolnicy zajmowali się także prowadzeniem ogrodów w których rosły warzywa i owoce. Zaś na bagnach utworzonych przez Nil zbierali papirus, orzechy i daktyle.

Zboże było młócone. Następnie zbiory pod kontrolą królewskich urzędników były wysyłane do skarbca lub spichlerza, gdzie były składowane na gorsze czasy lub dla samego władcy.

Starożytni Egipcjanie uprawiali takie rośliny jak:

• jarzyny;
• konopie;
• len;
• zboże;
• proso;
• jęczmień;
• sałata;
• drzewa orzechowe.

Jak widać- mimo bardzo trudnego do życia klimatu Egipcjanie(jak i inne ludy starożytne) żyły dzięki wylewom swojej rzeki. Pozwalała ona na zamianę pustyni w miejsce godne życia starożytnego człowieka.

Witam wszystkich!

To mój pierwszy wpis na nowym blogu. Myślę, że sam tytuł już wiele mówi o czym będę pisał. Inicjatywa jest bardzo prosta: będę dzielił się tutaj moją pasją jaką jest kultura starożytnego Egiptu.

Chciałbym zamieszczać tutaj w miare chronologicznie najciekawsze wg. mnie informacje. Jednak głównie zajmę się tutaj zagadnieniem jakim jest język starożytnego Egiptu, łącznie z pismem hieroglificznym rzecz jasna. Możliwe, że wyjdzie z tego coś pokroju poradnika: "Jak posługiwać się hieroglifami i językiem egipskim". Mam nadzieję, że znajdą się jacyś czytelnicy którzy będą aktywnie brać udział w tworzeniu tego bloga, a myślę, że znajdą ponieważ jest to fascynujący temat.

Zachęcam do czytania o tej pięknej kulturze, bo myślę że jest to coś niepowtarzalnego historycznie.

Bardzo gorąco zapraszam do wchodzenia na bloga i śledzenia. Postaram się jak najszybciej ukończyć pierwszy wpis.

Miłej lektury!